Interview: 5 jaar Monitor Gezond werken in de zorg
Al 5 jaar lang zetten wij jaarlijks de vragenlijst Gezond werken in de zorg uit onder leden van IZZ. Dat levert ieder jaar waardevolle inzichten waarmee we het werken in de zorg gezonder kunnen maken. “We leren ervan, we zien dat het effect heeft en we zien dit onderzoek ook als een manier om de zorgmedewerker een stem te geven”, aldus onderzoeker dr. Irene van der Fels. Zorgvisie publiceerde recent een interview met Irene over 5 jaar Monitor.
Lees het artikel uit Zorgvisie:
Van der Fels is sinds 2020 als onderzoeker betrokken bij de Monitor gezond werken in de zorg van IZZ. De monitor komt tot stand in samenwerking met de Universiteit Utrecht en de Universiteit Leiden. “De verbinding met de universiteiten werkt heel goed”, vertelt Van der Fels. “Het helpt ons om de vragenlijst voor de monitor te ontwikkelen, om de juiste vragen te stellen. Daarnaast hebben we bij IZZ ook veel mensen die op pad gaan, die naar zorgorganisaties gaan om met werknemers en werkgevers te praten en te horen wat ze bezighoudt. Zo gebruiken we wetenschap enerzijds en praktijk anderzijds om relevante onderwerpen voor de monitor te kiezen. Dat is ook hoe we de zorg heel goed leren kennen en ook in staat zijn om op basis van de onderzoeksresultaten een handelingsperspectief te bieden.”
Coronapandemie
De vragenlijst wordt jaarlijks uitgezet onder de leden van IZZ. Dat levert ieder jaar enkele duizenden respondenten op. Die werken er graag aan mee. “Er wordt veel onderzoek gedaan en mensen hebben het druk. Dan moet je zo’n vragenlijst niet te lang maken en moet je ook keuzes maken in wat je uitvraagt. We staan voor de gezondheid voor de medewerkers en proberen zo goed mogelijk aan te sluiten bij de ervaring van werknemers en werkgevers. Dat wordt gewaardeerd. De monitor ging van start in 2018 en was er dus ook tijdens de coronapandemie, en juist in zo’n hectische periode wordt het gewaardeerd dat er ruimte wordt gegeven aan de vraag hoe zorgverleners het ervaren, hoe het met ze gaat.”
Energievreters en -gevers
Om te duiden hoe het met de medewerkers in de zorg gaat, maar de monitor gebruik van een zogeheten job demands–resources model. Het komt erop neer dat de werkdruk en andere stressoren worden afgewogen tegen factoren die werkplezier en motivatie stimuleren, zoals autonomie en een veilige omgeving om te leren; de energievreters tegen de energiegevers. Als deze twee in balans zijn, leidt dat tot meer bevlogen werknemers, legt Van der Fels uit. “In de zorg zie je een betere balans, als er betrokkenheid wordt ervaren in de organisatie. Betrokkenheid van collega’s, maar ook van leidinggevenden en bestuurders. Dat viel ook op tijdens de coronapandemie. Mensen hadden het weliswaar heel druk, maar ervoeren ook meer aandacht voor hun gezondheid en welzijn.”
Aandacht geven
De coronaperiode heeft de makers van de Monitor gezond werken in de zorg veel inzichten gebracht. Die inzichten trachten de onderzoekers om te zetten in een concrete aanpak voor werknemers en werkgevers in de zorg. Aandacht geven, hoe doe je dat op een goede manier? Dat hangt ook af van de situatie. “Als het over leiderschap gaat, weten we bijvoorbeeld dat empowering leadership, leiderschap dat de werknemer in zijn kracht zet, autonomie geeft, tot een betere balans leidt. Echter, uit het verdiepende promotieonderzoek van Henrico van Roekel, dat onderdeel is van het programma, blijkt dat in tijden van crisis juist directief leiderschap beter werkt. Mensen hebben dan meer behoefte aan iemand die vertelt wat er moet gebeuren. Deze lessen uit het onderzoek proberen we ook steeds mee te nemen in trainingen voor leidinggevenden en bestuurders.”
Lastig vol te houden
Na de coronaperiode bleken veel van de verworvenheden van die periode – meer aandacht, een beter organisatieklimaat en daardoor minder uitputting – lastig vol te houden. “We zagen de uitputting weer toenemen naarmate de werkdruk toenam en de aandacht voor medewerkers weer afnam. Ook de lagere regeldruk, die tijdens de coronacrisis werd gevoeld, bleek lastig vast te houden.”
Jonge medewerkers
Dit laatste heeft grote impact gehad op met name jongere medewerkers in de zorg. “Vooral zij raakten sneller uitgeput, wat zich vertaalde in een groter verloop van jongere medewerkers”, vervolgt Van der Fels. “En we zien dat zorgorganisaties daarmee worstelen: hoe behoud ik deze werknemers? In een periode van krapte op de arbeidsmarkt wil je daarnaast ook met elkaar werken aan het anders inrichten van de zorg, maar een verandertraject in gang zetten, waar medewerkers nauw bij betrokken zijn, is moeilijk onder deze omstandigheden.”
Werkgevers zijn op zoek naar manieren om het werkplezier te vergroten en de balans voor hun werknemers te verbeteren. “Wat je dan ziet”, zegt Van der Fels. “Is dat er gekeken wordt naar manieren om de energievreters aan te pakken. Maar het versterken van de energiegévers, zoals autonomie en zeggenschap, werkt soms juist veel beter.”
Zeggenschap
Om de autonomie van zorgverleners een steun in de rug te geven, is er sinds juli 2023 de Wet zeggenschap in de zorg. “Binnen de Monitor heeft Henrico ook onderzocht op welk gebied medewerkers in de zorg graag meer zeggenschap zouden hebben”, gaat de onderzoeker verder. “Dan zie je dat het vooral gaat om meer relatiegerichte taken, bijvoorbeeld als vertrouwenspersoon. Maar ook veranderingsgerichte taken, zoals het bedenken van manieren om de administratieve last binnen je team te verminderen. Het gaat in mindere mate over taken die meer extern gericht zijn, zoals de vertegenwoordiging van werknemers bij het bestuur of managementtaken.”
Voor de zorg van de toekomst is het van belang dat er wordt nagedacht over andere vormen van werken
Emotionele werkdruk
De monitor gaat in de kern voor een goed deel over de gezondheid van zorgmedewerkers. Op dit punt werd in 2023 een sombere uitkomst opgehaald met de vragenlijst. In de geestelijke gezondheidszorg bleken medewerkers in hoge emotionele werkdruk te ervaren. Het zorgprestatiemodel, de nieuwe bekostiging die in 2022 is ingegaan, bleek hierbij een rol te spelen. “Door het zorgprestatiemodel blijft er minder tijd over voor leren en reflecteren”, legt Van der Fels uit. “Daar schrokken we wel van. Als je niet meer kunt leren en reflecteren op het werk dat je doet, kun je je ook niet ontwikkelen. Dan ligt verzuim op de loer. Het persbericht hierover is in de sector opgepikt. Met onze programma’s helpen wij organisaties om te blijven leren”
Verbinding
Jongere medewerker blijken voor emotionele werkdruk gevoeliger. “We vinden het belangrijk om zorgmedewerkers en werkgevers ook te helpen om de knelpunten die we zien ook op te lossen. Voor jonge medewerkers hebben we daarom een aanpak ontwikkeld waarbij ze binnen de organisatie meer verbinding kunnen krijgen, met elkaar, met andere jonge medewerkers, maar ook met het bestuur. Het effect daarvan is al zichtbaar.”
Oplossingsgericht
Voor de zorg van de toekomst is het van belang dat er wordt nagedacht over andere vormen van werken, stelt Van der Fels tot slot. “Denk daarbij aan het inzetten van meer informele zorg en zorgtechnologie. Wij zijn geen deskundigen als het gaat over de technologie, maar we weten wel wat van het inzetten van de verandertrajecten die erbij komen kijken. De belangrijkste vraag wordt: hoe krijg je medewerkers zo ver dat ze er zelf mee aan de slag gaan? Om te innoveren is het noodzakelijk om teams oplossingsgericht te maken.”
Omdat hij steeds weer volop inzichten biedt in de zorg, wordt de Monitor gezond werken ook de komende jaren nog uitgevoerd. De eerstvolgende komt in mei uit. Van der Fels: “We leren ervan, we zien dat het effect heeft en we zien dit onderzoek ook als een manier om de zorgmedewerker een stem te geven.”
Monitor Gezond Werken in de zorg
Met de Monitor Gezond werken in de zorg onderzoekt IZZ jaarlijks hoe medewerkers werken in de zorg ervaren en welk verband er is met hun gezondheid en welzijn. Dit doen we in samenwerking met de Universiteit Leiden en Universiteit Utrecht. In 2023 onderzochten we hoe gezond zorgmedewerkers hun werk kunnen doen, wat hun verloopintenties zijn en welke impact mantelzorg op hun gezondheid heeft.
