Gezond door de nacht in het Jeroen Bosch Ziekenhuis

En met wat voor resultaat: de ic-medewerkers gaan met plezier naar hun werk, zelfs als dat een nachtdienst is. Daar blijft het niet bij als het aan Van Bussel en Salet ligt. Zij hebben een missie: het beschermen van alle nachtwerkers in Nederland!

Nominaties

Dat het programma “Gezond door de nacht” een succes is, is nog zacht uitgedrukt. ‘Het is gewoon ontploft’, typeert Van Bussel de enorme belangstelling tot zelfs ver buiten de zorgsector. Zo is er bijvoorbeeld ook interesse van Strukton en Heijmans. Naast deze grote infrabedrijven hebben Van Bussel en Salet hun kennis gedeeld met iedereen die maar wilde: ziekenhuizen, bedrijfsartsen en huisartsenposten. Erkenning volgde ook met de nominaties voor zowel de Kroon op het werk als de Nationale HR Zorg Award.

‘Je kunt er niet omheen’, beantwoordt Salet de vraag waar dit succesvolle programma zijn oorsprong vond. ‘De schadelijke effecten van nachtwerken zijn niet gering. De Gezondheidsraad heeft daar helder wetenschappelijk bewijs voor neergelegd.’ Volgens Van Bussel moet een werkgever maatregelen treffen om die effecten te beperken. ‘Door het draaien van nachtdiensten verstoor je je biologische klok. Medewerkers bouwen een slaapschuld op, waardoor ze vermoeid raken. Hoe langer je ’s nachts werkt, hoe ernstiger de gevolgen. En zorgmedewerkers draaien soms wel dertig jaar lang nachtdiensten.’ 

Risico's van slaapgebrek

Van Bussel wijst op een van de gevaarlijke risico’s van slaapgebrek, het automatic behaviour syndrome (ABS). ‘Tijdens nachtdiensten en in de vroege ochtend op het einde van de dienst vinden veel incidenten plaats. Door vermoeidheid werkt iemand op de automatische piloot en dient hij bijvoorbeeld verkeerde medicatie toe of voert hij een interventie niet goed uit. Maar het gevaar loert ook als zorgmedewerkers na hun dienst het verkeer ingaan. Onze verpleegkundigen gaven zelf aan dat ze niet veilig naar huis reden.’

Goed werkgeverschap

Uit een enquête onder de medewerkers bleken nog meer schadelijke effecten van de nachtdienst. Zoals buikpijn door verkeerde voeding. Dat kon zo niet langer. In april 2018 kwamen Van Bussel en Salet in actie. Een halfjaar draaide Gezond door de nacht op de ic-afdeling. ‘Binnen twee weken waren de chips en andere ongezonde voeding verdwenen’, zegt Salet trots. Dat snelle succes komt volgens haar door het draagvlak en de goede voorlichting vooraf. ‘We hebben medewerkers voor de keuze gesteld: of we gaan op de oude manier door of we slaan met zijn allen een nieuwe weg in. Ze kozen unaniem voor de nieuwe weg.’

‘Het zijn maar kleine dingen die wij hebben moeten doen om deze resultaten te behalen’, zegt Salet. ‘Zelfs de kosten waren niet hoog. Ook zo’n energypod valt mee vergeleken met medische apparatuur. In de energypod kunnen medewerkers twintig minuten lang een powernap doen om extra energie te tanken.’ 

Gezonde voeding

Ook werden oranje en blauwe lichttherapiebrillen aangeschaft. De laatste is om ’s nachts de slaperigheid te verminderen door het verlagen van de melatonine. De oranje bril dragen de medewerkers ’s ochtends als ze het ziekenhuis verlaten. De oranje glazen filteren het blauwe licht en dat kan mogelijk de slaapkwaliteit ten goede komen. Een andere maatregel is ’s nachts medewerkers gezonde voeding op een bepaald tijdstip aanbieden. Eiwitrijke, koolhydraatarme voeding met de juiste vetten. ‘Mensen hoeven het niet van huis mee te nemen, wij zorgen ervoor.’ Salet vindt dat goed werkgeverschap. De laatste maatregel is het flexibele rooster. Van Bussel: ‘We roosteren op basis van chronotype: of iemand ochtend- of avondmens is.

Verpleegkundigen kunnen voor een groot deel hun eigen rooster maken. Liever geen vier nachten achter elkaar. Het streven is namelijk de biologische klok zo min mogelijk te verstoren. Draai je te veel nachtdiensten achter elkaar, dan herstel je minder.’

Patiëntenzorg profiteert

Al deze maatregelen werken heel goed, weet Salet. ‘De resultaten van de pilot waren fantastisch, zelfs verbluffend. Medewerkers sliepen beter, hadden geen buikpijn meer, vonden dat ze veiliger naar huis reden, en er waren duidelijk minder incidenten op de afdeling.’ Van Bussel vult aan: ‘Ook is ons verloop laag en hebben wij geen vacatures. Medewerkers voelen zich gewaardeerd. Ze gaan met plezier aan het werk. Nachtdienst is bij ons geen probleem meer.’ En dat is belangrijk, want door jaren van bezuinigingen was er veel minder geïnvesteerd in het personeel. 

Van Bussel: ‘Wij zijn de medewerker centraal gaan stellen met het idee dat het dan vanzelf goed komt met de zorg voor de patiënt. Door het lagere verzuim hebben we lagere kosten. Het geld dat we overhielden, hebben we weer geïnvesteerd in werkplezier. Je zult zien dat het verzuim verder daalt en de medewerkerstevredenheid stijgt. En de patiëntenzorg profiteert daarvan.’ Door dit succes hebben de twee collega’s het bestuur meegekregen. Van Bussel: ‘Wij hebben de opdracht gekregen om uit te breiden. Het programma loopt intussen ook op onze SEH en wordt uiteindelijk in het hele ziekenhuis ingevoerd.’

Effecten op lange termijn

De tot nu toe bereikte resultaten zijn effecten op korte termijn. Daarom heeft het Jeroen Bosch geïnvesteerd in aanvullend onderzoek, toegespitst op langetermijneffecten. Het ziekenhuis heeft het onderzoek zelf opgezet en uitgevoerd op de SEH. En werkt daarbij samen met de SEH- en ic-afdelingen van het Máxima MC in Veldhoven. In de tweede helft van 2020 worden de onderzoeksresultaten verwacht. Hier houdt het echter niet op. Salet: ‘Wij gaan samen met TNO de powernap bestuderen en bekijken of we de energypod kunnen finetunen.’ Zij benadrukt het belang van meer onderzoek naar nachtdiensten. ‘Dat is belangrijk om mensen te kunnen beschermen op de lange termijn. En niet alleen in de zorg. In Nederland werken 1,3 miljoen mensen ’s nachts. Een werkgever moet niet wachten totdat alle onderzoeken uitgevoerd zijn. Het is zijn morele plicht om de gevolgen van nachtwerk te verlichten.’