Maak overgangsklachten bespreekbaar

Als we bedenken dat ongeveer 80 procent van de medewerkers in de zorg bestaat uit vrouwen, is het logisch dat overgangsklachten vroeg of laat een belangrijk stempel zullen drukken op de samenwerking binnen teams. Tegelijkertijd zijn overgangsklachten minder vaak de oorzaak van daadwerkelijk verzuim dan men misschien zou verwachten, zo werd duidelijk tijdens een ‘verdiepende kennissessie’ van zorgcollectief IZZ, op het congres De Overgang op 28 mei jl. in Utrecht. IZZ-adviseur Selma Boeve presenteerde daar de resultaten van een onderzoek onder 500 zorgprofessionals, waaruit o.a. bleek dat maar liefst 81 procent van vrouwelijke zorgmedewerkers tussen 40 en 60 jaar ‘soms’ of ‘vaak’ last heeft van overgangsklachten. Maar paradoxaal genoeg zijn de verzuimcijfers van die groep nauwelijks hoger dan die van collega’s zonder overgangsklachten.

Overgangsconsulent

Het publiek in de zaal – uiteraard ook grotendeels bestaand uit vrouwen werkzaam in de zorg - had wel verklaringen voor dat opvallende resultaat. “Vrouwen gaan altijd door,” aldus een aanwezige; “thuis storten ze vaak alsnog in,” vulde een ander aan. Weer iemand anders opperde dat veel vrouwen overgangsklachten niet herkennen bij zichzelf, wellicht mede door het ontbreken van een overgangsconsulent in de eigen organisatie. 

“Maar is het acceptabel om je ziek te melden vanwege overgangsklachten?” gooide Boeve de knuppel in het hoenderhok. Dat hing af van de situatie, was de consensus in de zaal. Is het werk fysiek zwaar, hoe ernstig zijn de klachten, kunnen medewerkers met overgangsklachten eventueel aangepast werk doen? 

Het IZZ-onderzoek liet echter zien dat daar op de werkvloer een tikkeltje minder genuanceerd over wordt gedacht: slechts 34 procent van de vrouwelijke zorgmedewerkers vond overgangsklachten een legitieme reden voor verzuim (tegenover 56 procent van de mannen – ook opvallend). ‘Misschien zijn vrouwen soms te hard voor zichzelf en elkaar, merkte iemand op.

Steun van collega’s

De onderzoeksresultaten onderstreepten in ieder geval de noodzaak om de overgang bespreekbaar te maken op de werkvloer, zo vond de zaal. Want uit het onderzoek bleek óók dat vrouwelijke zorgmedewerkers met overgangsklachten wel degelijk behoefte hebben aan steun van collega’s en leidinggevenden. 

Het is natuurlijk niet altijd even makkelijk om het gesprek aan te gaan over zo’n gevoelig en persoonlijk onderwerp, beaamde IZZ-collega Marc Spoek. Maar is de overgang daarmee ook een ‘blinde vlek’ in zorgorganisaties, zoals iemand in het publiek suggereerde? Niet per se, vond Spoek. Want het probleem is niet zozeer het specifieke onderwerp, maar de aard[MS1]  van de organisatie in het algemeen. “Als er niet over overgangsklachten wordt gesproken in een team, wordt er waarschijnlijk over nog veel meer zaken niet gesproken,” zei Spoek. “Dan is er geen open en veilig klimaat om bepaalde problemen aan te kaarten.” 

Psychologische veiligheid

Het is niet zo moeilijk om de noodzakelijke ingrediënten op te noemen van een ‘open’ werkklimaat: psychologische veiligheid creëren, tijd nemen voor reflectie, vertrouwen geven, medewerkers betrekken bij besluiten, enzovoorts. Het is alleen een stuk moeilijker om daar in de praktijk ook handen en voeten aan te geven, waarbij ‘geen tijd’ vaak dooddoener nummer één is. Daarbij zijn zorgmensen in de regel enorm taakgericht, en hebben ze de neiging om hun ‘persoonlijke issues’ weg te cijferen, zo viel op te maken uit de discussie. 

Maar in die context van druk-druk-druk verliezen we uit het oog dat een ‘open klimaat’ werkt, aldus Spoek. Organisaties waarin zaken als overgangsklachten bespreekbaar zijn, hebben aantoonbaar minder verzuim. En dat komt uiteindelijk ook de zorg voor de cliënt ten goede. Geen tijd? De meeste vergadertijd gaat op aan mededelingen die je ook in een e-mail kunt zetten. Gebruik dat uur om eens écht met elkaar te praten. Hoe zit iedereen erbij? Hoe is de nachtdienst geweest? Wat zijn de issues die spelen? En ja, overgangsklachten zijn in zo’n klimaat óók een normaal onderwerp van gesprek. Soms is een spontane oplossing zelfs meteen voorhanden, als je gewoon met elkaar praat. Voelt die ene collega zich niet goed? Die ander vangt het wel even op.

Begrip

“Maar ga als leidinggevende geen kant en klare oplossingen aanreiken,” waarschuwde Spoek tot besluit. “Laat het team vooral zelf verzinnen hoe het met dit soort problemen omgaat. Bovendien: de meeste collega’s met overgangsklachten willen niet zozeer een ‘oplossing’ – ze willen vooral begrip. En dat kan pas ontstaan als het onderwerp daadwerkelijk op tafel komt binnen het team.”

Over IZZ

IZZ (“zorg voor de zorg”) is een collectief voor zorgprofessionals. Het biedt o.a. een zorgverzekering op maat, uitgevoerd door zorgverzekeraar VGZ of CZ. Zorgmedewerkers die als lid gratis bij IZZ zijn aangesloten kunnen ook profiteren van extra vergoedingen, kortingen en ondersteuning op het gebied van werk en gezondheid.