Alles wat je moet weten over agressie in de zorg

Meer dan de helft van de zorgmedewerkers krijgt minimaal één keer per maand te maken met agressief gedrag van patiënten of cliënten. Ook familieleden vormen regelmatig een bron van agressie: een derde van de zorgprofessionals ervaart dit maandelijks. Toch blijft melding vaak uit: slechts 35% rapporteerde incidenten bij de werkgever in 2023, en slechts 7% deed aangifte bij de politie (bron: IZZ, december 2023).

Hoe jij reageert op agressie hangt deels samen met je spanningsniveau. Het concept Window of Tolerance helpt je hierbij: functioneer je alert maar ontspannen, of merk je dat je overspoeld raakt (hyperarousal) of juist afgestompt voelt (hypoarousal)? Alleen binnen je eigen optimale spanningsgebied kun je helder blijven denken, professioneel handelen en adequaat reageren.

Zodra stress oploopt, kunnen primaire overlevingsreacties zoals vechten, vluchten of bevriezen het overnemen. Juist dan is zelfzorg essentieel. Wat heb jíj nodig om terug in balans te komen? Ademruimte nemen, steun zoeken bij collega’s of even afstand nemen zijn voorbeelden die kunnen helpen.

Bijna de helft van de zorgmedewerkers meldt agressie niet. Toch is melding doen belangrijk. Niet alleen om jezelf en je collega’s te beschermen, maar ook om structureel verandering mogelijk te maken binnen je organisatie. Samen werken aan bewustwording en beleid draagt bij aan duurzame inzetbaarheid.

Professioneel omgaan met agressie begint bij signaleren:

• Herken jezelf als instrument: Let op signalen van stress zoals een snelle hartslag of gespannen ademhaling.
• Observeer de ander: Zie je tekenen als wegkijken, ijsberen of gefronste wenkbrauwen? Maak het bespreekbaar.
• Werk met maatwerk: In vaste teams, zoals in de ouderenzorg of gehandicaptenzorg, kun je preventief afstemmen. Voorbeelden zijn het werken met smileys, duidelijke borden of afgeschermde pauzemomenten op de SEH. 

Bij fysiek geweld is de enige prioriteit veiligheid, van jezelf, patiënten of van collega’s. en schakel hulp in, van collega’s, beveiliging of politie.

• Ken je grenzen. Wat tolereer je wel en wat niet?
• Wees je bewust van je eigen rol. Je gedrag beïnvloedt het verloop.
• Toon begrip, zonder jezelf te verliezen.
• Benoem gedrag én je gevoel daarbij.
• Wees duidelijk over wat je verwacht.
• Leg uit wat je doet en waarom.

Ook collega’s kunnen kort reageren of spanning uitstralen. Wacht een rustig moment af, erken de situatie en ga in gesprek. Nodig uit tot reflectie. Zo bouw je samen aan een veerkrachtig team.

Juist omdat agressie ingrijpend is, is oefenen belangrijk. Denk aan rollenspellen of trainingen binnen je organisatie. Dit helpt je om sterker, bewuster en met meer vertrouwen te handelen in stressvolle situaties.

Als zorgverlener kun je veel, maar je hoeft het niet alleen te doen. Werk met je team, leidinggevenden en bestuur aan structurele oplossingen. De methodiek InDialoog helpt daarbij: het brengt de juiste mensen samen en geeft ruimte aan ieders verhaal. Samen maken we het verschil.

Heb je PTSS-klachten door agressie of geweld op je werk? Zorg dat je ook dan niet alleen staat. IZZ vergoedt het eigen risico voor zorgmedewerkers met PTSS en een IZZ-zorgverzekering via CZ of VGZ (maximaal €385 per kalenderjaar). 

Input voor dit artikel komt o.a. uit de webinar Omgaan met agressie van IZZ, VGZ PGGM&Co, in samenwerking met OpenUp. Je kunt de webinar nog terugkijken.