Dit moet (en wil) je weten over hormonen in de zorg

Over je hormonen

Hormonen zijn stofjes die allerlei functies van je lichaam regelen. Denk aan voortplanting, stofwisseling en ook je gedrag en emoties. Je lichaam maakt de hormonen zelf aan en verspreidt ze via de bloedbaan. Zoals de geslachtshormonen oestrogeen, progesteron en testosteron. 

Naast deze geslachtshormonen bestaan er nog veel meer hormonen. Zoals de stresshormonen adrenaline en cortisol, groeihormonen, schildklierhormonen, het bloedsuikerspiegelhormoon (insuline) en het slaaphormoon melatonine. Je hebt tot wel 100 hormonen in je lijf om allerlei belangrijke processen te regelen. Mannen en vrouwen hebben overigens dezelfde hormonen. Alleen de hoeveelheid geslachtshormonen verschilt natuurlijk.

In een vrouwenleven zijn verschillende momenten aan te wijzen waarop de hormoonspiegel schommelt:

• In de puberteit
• Rond de eisprong
• Voor het begin van en tijdens de menstruatie
• Rond de zwangerschap en bevalling
• Tijdens de overgang

Hormoonschommelingen voor of tijdens de menstruatie kunnen leiden tot menstruatieklachten, zoals moeheid, buikkramp en hoofdpijn. Klachten als PMS komen niet door hormoonschommelingen maar door de gevoeligheid van vrouwen (eigenlijk hun receptoren) voor hormoonwisselingen.

In de overgang raakt je voorraad eicellen met oestrogeen op. Het is namelijk niet zo dat je tijdens je leven oestrogeen aanmaakt. Je wordt geboren met een bepaalde voorraad eicellen die oestrogeen bevatten en die voorraad wordt steeds minder totdat het op is: je laatste menstruatie, de menopauze. Hierna maakt je lichaam via de bijnieren nog een zwakke vorm van oestrogeen en er slaat ook wat oestrogeen op in vetweefsel. Gemiddeld heeft je lichaam na de overgang zo’n 85% minder oestrogeen. De productie van progesteron daalt tot bijna nul. Je lichaam moet zich aanpassen aan deze nieuwe situatie.

Het is belangrijk om in de zorgsector extra aandacht te besteden aan hormonale klachten. Om allerlei redenen komen ze vaker voor:
 

• Er werken veel vrouwen in de zorg

Het overgrote deel van de zorgmedewerkers is vrouw. Zij hebben over het algemeen meer last van hormonale klachten. Van de vrouwelijke zorgmedewerkers is de meerderheid tussen de 40 en 60 jaar. Dat is precies de leeftijdsgroep die te maken heeft met de overgang. In deze periode verandert er veel in je hormoonhuishouding.
 

• Veel nachtdiensten en wisselende roosters

Ook nachtdiensten hebben invloed op je hormoonhuishouding. Niet alleen op je geslachtshormonen maar ook op groeihormoon en melatonine. En ook op je hormonen die je verzadiging en eetlust regelen: leptine en ghreline. Daarnaast maken wisselende diensten het soms lastig om gezond te eten. En dat is belangrijk als je hormonen niet in balans zijn. 

Lees ook: Wisselende diensten? Eet op tijd
 

• Hogere werkdruk

Het is hard werken in de zorg. Hormonale klachten door stress of de overgang maken het er niet minder zwaar op. Al helemaal als je ook nog een druk gezin hebt thuis, en mantelzorg verleent. Op den duur kunnen hormonale klachten leiden tot meer verzuim. En dat terwijl het personeelstekort in de zorg al zo groot is.
 

• Minder tijd en ruimte voor zelfzorg

Stel, je hebt last van slaaptekort, je menstruatie of de overgang, dan heb je in de zorg weinig tijd en ruimte om je even terug te trekken. Bij een kantoorbaan lukt dit makkelijker. Wie zich wat minder voelt, kan vaak een dagje thuiswerken. In een zorginstelling gaat dit niet altijd.  
 

Ruim 80% van de werkende vrouwelijke zorgmedewerkers tussen 40 en 60 jaar blijkt last te hebben van overgangsklachten, waarbij ongeveer 64% aangeeft dat dit hun werk beïnvloedt. Met name door ongemakkelijke situaties, het na een werkdag langer herstel nodig hebben en minder werkplezier. Dit benadrukt het belang om deze kwesties openlijk te bespreken. Gelukkig zien we in het onderzoek dat ook steeds meer mannen het gesprek over dit onderwerp aan gaan.

Lees meer over de resultaten van het ledenpanel

Net als in de puberteit, veranderen je hormonen in de overgang. De overgang is eigenlijk niets anders dan een natuurlijke tussenfase. Een vrouw gaat van de vruchtbare naar de niet-vruchtbare levensfase. Elke vrouw krijgt ermee te maken en dus is het van belang dat alle vrouwen, en mannen trouwens net zo goed, er het nodige over weten. 

De overgang is voor iedereen anders. Een vijfde van de vrouwen ervaart geen overgangsklachten. Een overgrote meerderheid van 80% van alle vrouwen ervaart in meer of mindere mate overgangsklachten.

De natuurlijke leeftijd van de overgang is tussen je 40e en 60e. Al vanaf je 35e daalt de hoeveelheid oestrogeen in je lichaam. Op dat moment merk je er meestal nog niet veel van. Rond de 40-45 jaar begint de overgang bij de meeste vrouwen. Dan vermindert de hoeveelheid oestrogeen nog verder. Ook het hormoon progesteron neemt af. Daardoor verandert er van alles in je hormoonspiegel. En dat merk je dus in je lichaam en hoofd.

Typische overgangsklachten

Typische overgangsklachten zijn opvliegers en nachtzweten. Daarnaast is er nog een hele serie klachten die ook een andere oorzaak kunnen hebben, maar wel samen kunnen gaan met de overgang. Denk aan slaapproblemen, stemmingsklachten, haarverlies, hartkloppingen, hoofdpijn, huidproblemen en spier- en gewrichtsklachten.

Wat nauw samenhangt met de overgang, is het simpele feit dat je ouder wordt. "En dan is het goed om bijvoorbeeld te weten dat je stofwisseling trager wordt en dat het vet op andere plekken (je buik) wordt opgeslagen. Door de daling van de oestrogeenspiegel neemt je spiermassa af", vertelt gynaecoloog Dorenda van Dijken. "Je hebt dus minder calorieën nodig en je moet meer bewegen. Als je je voedingspatroon hier niet op aanpast, kan het zijn dat je aankomt. Gezonde voeding en leefstijl zijn dus nog belangrijker in de overgang." Helemaal als je bedenkt dat oestrogeen vrouwen lang beschermen tegen hart- en vaatziekten. Door de daling van je oestrogeen wordt die bescherming ook minder.

Samen met culinair journalist Janneke Vreugdenhil schreef Dorenda het boek "Eten als medicijn: overgang". Het is haar missie om vrouwen te helpen om gezond oud te worden en de overgang bespreekbaar te maken. "En we worden ook steeds ouder, dat komt deels door de verbeterde gezondheidszorg, maar ook door een verbeterde leefstijl. En je kunt niet vroeg genoeg beginnen met gezond oud worden."

Overgang of menopauze?

De laatste ongesteldheid noemen we de menopauze. De periode daar omheen heet de overgang. Wat veel mensen niet weten, is dat de overgang al ruim vóór de menopauze begint. Je kunt dus ook al in de overgang zijn als je nog menstrueert. Lees meer in ons artikel Dit is de overgang.

Mannen in de overgang?

Mannen met opvliegers, dat is echt uitzonderlijk. De testosteronspiegel daalt bij mannen juist heel geleidelijk. Mannen hebben niet zo’n hormoonverval als vrouwen. Alleen mannen die behandeld worden met hormonen voor prostaatkanker hebben opvliegers.  
 

Gezonde voeding en leefstijl staan op nummer 1 van manieren om bewust met je hormonen om te gaan. Waar kun je dan op letten:

• Kies voor een mediterraan dieet

Gynaecoloog Dorenda van Dijken: "Van dit dieet is wetenschappelijk aangetoond dat het goed is voor je gezondheid, als je het langdurig en consequent volgt. Het is rijk aan onverzadigde vetzuren en omega-3-vetzuren, en beschermt zo tegen hart- en vaatziekten. Daarnaast zijn er aanwijzingen dat het een preventief effect heeft op chronische ziektes en verschillende vormen van kanker." 

Deze voedingsmiddelen kun je beter (wat vaker) laten staan tijdens de overgang: alcohol, koffie, pittig eten, thee, gember,(thee) soja en cola.

• Zorg voor beweging en ontspanning

Probeer stress te voorkomen. Doe genoeg leuke dingen en beweeg iedere dag. Lekker buiten wandelen, op de fiets naar je werk of naar de sportschool: het helpt allemaal. Dorenda: "Ik zie bij veel vrouwen - en het blijkt ook uit onderzoek - dat de kwaliteit van leven verbetert door gezond te eten en te leven. En dat ze daardoor beter met overgangsklachten om kunnen gaan."

• Stop met roken

Nicotine doet je oestrogeenwaarde dalen. Daarom komen rokers eerder in de overgang en hebben ze meer klachten.

Hulp bij hormonale klachten

Helpen voeding en leefstijl niet of nauwelijks om je klachten te verminderen. Dan kun je natuurlijk altijd de hulp van een deskundige inschakelen.

• Huisarts

Je huisarts is je eerste aanspreekpunt, ook bij overgangsklachten. De huisarts kan een behandeling met of zonder medicijnen voorschrijven. Een mogelijke behandeling is bijvoorbeeld hormoontherapie, in de vorm van hormoonpillen of een hormoongel. 

• Overgangsconsulent

Een verpleegkundig overgangsconsulent is gespecialiseerd in de overgang.  Ze geven adviezen op het gebied van voeding, leefstijl en medicatie om gezond door de overgang te komen. Ze schrijven geen medicatie voor. Je kunt zonder verwijzing een afspraak maken. In de aanvullende Zorg voor de zorg-pakketten van de IZZ Zorgverzekering zit een vergoeding voor dit consult.

De IZZ Zorgverzekering door VGZ: www.vgzvoordezorg.nl/izz/overgangszorg 
De IZZ Zorgverzekering door CZ: www.cz.nl/vergoedingen 

Lees ook ons interview met verpleegkundig overgangsconsulent Desirée van Cleef.

• Gynaecoloog of endocrinoloog

Ook een gynaecoloog kan je helpen bij hormonale klachten. Hetzelfde geldt voor een endocrinoloog. Die is gespecialiseerd in ziekten van hormonen en hormoonklieren. Een endocrinoloog behandelt geen overgangsklachten, maar kan onderzoeken of je bijvoorbeeld last hebt van complexe hormoonaandoeningen, met bijvoorbeeld je bijnieren of schildklier, of stofwisselingsziekten. 

En als je  online op zoek gaat naar informatie, is het belangrijk om goed naar de bronnen te kijken. Er wordt veel geschreven en beweerd over de overgang. Een paar tips voor nuttige websites:

• vuurvrouw.nu
• vrouwenindeovergang.nl 
• overgangsconsulente.com
• degynaecoloog.nl

Je overgangsklachten kunnen ook invloed hebben op het werk. Bij 55% van alle vrouwen in de overgang is dit het geval. In de zorg geldt dit zelfs voor 64% van de vrouwen in de overgang tussen 40-60 jaar. Dat blijkt uit onze recente ledenpanelonderzoek. Het zorgt bijvoorbeeld voor ongemakkelijke situaties op werk, langer herstel na een werkdag en minder werkplezier. Op den duur kan dit zelfs leiden tot verzuim. Terwijl alle zorgmedewerkers vrouwen hard nodig zijn! Gynaecoloog Van Dijken ziet dat ook terug: "Vrouwen met overgangsklachten hebben zes tot acht keer meer kans op arbeidsverzuim door hun klachten en 24 procent kans op presenteisme, wat betekent dat ze wel op het werk aanwezig zijn maar minder goed functioneren."

Het is dus heel belangrijk om je klachten (en/of die van je collega's) bespreekbaar te maken. Gelukkig rust in de zorg steeds minder een taboe op hormonen en de overgang: slechts 13% van de vrouwelijke zorgmedewerkers vindt het lastig om dit onderwerp te bespreken. Positief is dat mannen open staan voor gesprekken hierover op de werkvloer. 65% van de mannen praat namelijk al regelmatig met vrouwen in de overgang over de impact ervan op hun werk. Ook vindt 65% van de mannen dat overgangsklachten net zo goed met mannen als met vrouwen besproken kunnen worden. Dat blijkt uit onderzoek onder ons ledenpanel.

Wel hebben veel vrouwen behoefte aan meer openheid en erkenning. De overgang kan nu eenmaal een behoorlijke impact hebben op je werkdag. Het helpt als werkgevers genoeg weten over de overgang en er rekening mee houden.

• Begin bij je leidinggevende

Leg je leidinggevende uit welke klachten je ervaart. Dat lucht op. Kom je een keer onaardig uit de hoek, dan kan je leidinggevende dit beter plaatsen. En wie weet zijn er aanpassingen in je werk(rooster) mogelijk. Je werkgever kan met je meedenken en een luisterend oor bieden.

Wel belangrijk: je leidinggevende heeft ook een verantwoordelijkheid. Die kan bijvoorbeeld kennissessies over hormonen en/of de overgang organiseren. Of je doorverwijzen naar een bedrijfsarts. Meer tips voor werkgevers rondom de overgang lees je hier.

• Deel ervaringen met collega’s

Ook binnen je team kun je het gesprek aangaan over hormonen en de overgang. Daar help je niet alleen jezelf mee, maar ook je collega’s. Misschien ervaren zij wel hetzelfde en denk je allemaal dat je de enige bent. Een gesprek zorgt voor herkenning en erkenning. De kans is groot dat (oudere) collega’s je tips kunnen geven. 

Lees ook deze 10 tips voor een goed gesprek over een gevoelig onderwerp.

Zo help je je partner of collega met hormonale klachten

Heb je zelf geen hormonale klachten? Top! Maar misschien heb je wel een collega die in de overgang zit? Ook dan kun je in actie komen. Dit zijn belangrijke do’s en don’ts om je collega met overgangsklachten te helpen.

Hormonale klachten kunnen een relatie flink op de proef stellen. Als vrouw krijg je te maken met allerlei lichamelijke veranderingen. Als partner zie je dit gebeuren en begrijp je misschien niet helemaal wat er aan de hand is. Hoe ga je daarmee om? Doe je voordeel met deze do’s en don’ts – voor vrouwen met (overgangs)klachten én hun partners. 
 

Bronnen: IZZ Monitor Gezond werken in de zorg, IZZ-ledenpanelonderzoek, gynaecoloog Dorenda van Dijken, NHG-richtlijn Overgang, boek ‘Eten als medicijn – Overgang’ van gynaecoloog Dorenda van Dijken en Janneke Vreugdenhil, stichting Vuurvrouw en kennisorganisatie OVER!, Gezondheidsnet