‘Zorgverleners kunnen wel wat meer zelfcompassie gebruiken’
Zelfcompassie zweverig? Allesbehalve. Zelfcompassie is cruciaal als je goed wil functioneren. Toch zijn veel zorgmedewerkers vaak liever voor een ander dan voor zichzelf. Psycholoog Iris Bouwman van The Mental Move legt uit wat zelfcompassie is, waarom sommige mensen weinig zelfcompassie hebben en wanneer het tijd is hulp te zoeken. ‘Voor veel zorgverleners klinkt zelfcompassie in eerste instantie als Chinees.’
Compassie tonen voor een ander, dat kunnen we wel. ‘Dat zit in ons DNA’, legt psycholoog Iris Bouwman (31) uit. ‘Een baby die huilt wiegen we heen en weer, een puppy aaien we. We geven onze geliefden warmte en aandacht en stellen ze gerust als dat nodig is.’ Maar compassie voor onszelf? Dat vinden we lastiger. Dat geldt niet alleen voor zorgverleners, maar voor bijna iedereen, stelt Iris.
Wat versta jij onder zelfcompassie?
‘Zelfcompassie is precies hetzelfde als compassie voor een ander. Maar dan gericht op jezelf. ‘Liefdevolle vriendelijkheid’ naar jezelf. Je merkt je eigen leed op, zoals je dat ook bij een ander kunt doen, en wilt er voor jezelf zijn. Jezelf helpen, steunen en begrip hebben voor je eigen fouten.
‘Je kunt beter voor anderen zorgen als je ook goed voor jezelf zorgt’
In plaats van je tekortkomingen te bekritiseren, houdt zelfcompassie in dat je je realiseert dat dit hoort bij onze menselijkheid. Je hoeft niet perfect te zijn. Dat levert veel rust en vrijheid op. En zorgt ervoor dat je flexibeler kunt omgaan met uitdagingen en stress. Je stresshormoon cortisol daalt, je kunt je beter focussen en dus ook beter je werk doen.’
Zelfcompassie levert je dus veel op. Waarom vinden we het dan zo moeilijk om compassievol naar onszelf te zijn?
‘Zelfkritiek is een tegenhanger van zelfcompassie. Zelfkritiek helpt ons ook in het leven. Als je kritisch bent op jezelf, ga je toch nog wat harder werken, studeren of sporten. Dat geeft meestal positieve resultaten. En dus denkt je brein: dat moet ik herhalen. Zo sluipt zelfkritiek erin. Dat is niet per se iets slechts, maar je moet er niet in doorslaan. Te veel zelfkritiek kost energie en kan op den duur leiden tot terugkerende negatieve gedachten over jezelf.’
Hoe herken je gebrek aan zelfcompassie?
‘Als je bijvoorbeeld teleurgesteld in jezelf raakt op het moment dat iets niet loopt zoals je wil. Of als je jezelf veel verantwoordelijkheid geeft over dingen in het leven waar je maar tot beperkte mate invloed op hebt. Zoals de reactie of gedachten van een ander. Ook bepaalde gedachtes bij jezelf kunnen wijzen op weinig zelfcompassie. ‘Zie je wel, ik kan ook niks.’ ‘Anderen zullen wel weer denken…’’
Wat is The Mental Move?
Iris werkt bij The Mental Move. The Mental Move helpt organisaties bij het verbeteren van de mentale gezondheid van hun medewerkers. Dat doen ze met preventieve zelfhulpmodules, een mentale helpdesk, workshops en een preventief medisch onderzoek.
Zie je dat veel in je praktijk?
‘Zeker. Vooral bij zorgverleners en onderwijsmedewerkers. Voor hen klinkt zelfcompassie in eerste instantie als een soort Chinees. Het is een grote omslag om voor jezelf te zorgen, als je zó gewend bent om voor een ander te zorgen. Terwijl juist zorgverleners wel wat meer zelfcompassie kunnen gebruiken. Het is hard werken in de zorg, vooral met al die personeelstekorten. Als je weinig zelfcompassie hebt, vind je het vaak lastig om je grenzen aan te geven. Dat kan op den duur leiden tot een burn-out. En daar is niemand mee geholpen. Ik geloof echt dat je beter voor anderen kunt zorgen als je ook goed voor jezelf zorgt.’
Hoe komt het dat zorgverleners over het algemeen minder zelfcompassie hebben, denk je?
‘Dat is een goede vraag. Ik heb er geen wetenschappelijk bewijs voor, maar anderen verzorgen en ondersteunen geeft ons vaak een goed gevoel over onszelf. Daarnaast kun je het voorbeeld van je ouders overnemen, als die ook in de zorg werken en beter voor een ander zorgen dan voor zichzelf. Als je gewend bent de focus op de ander te leggen, en niet op jezelf, kies je eerder voor een beroep in de zorg, denk ik.’
‘Wees warm voor jezelf: letterlijk’
Wanneer is het tijd om hulp te zoeken?
‘Ik ben van mening dat iedereen baat heeft bij hulp. Het is eerder de vraag in welke vorm. Helaas wordt niet alle hulp vergoed. Ik zou in ieder geval hulp zoeken als je merkt dat je zelfkritiek invloed heeft op je dagelijkse functioneren. Wanneer je bijvoorbeeld veel tijd nodig hebt om een mail te schrijven omdat je zo bang bent een fout te maken. En als je door je gebrek aan zelfcompassie belemmerd wordt of psychische klachten krijgt. Dan zou ik contact opnemen met de huisarts en vragen wat die adviseert.
Mentale gezondheidstest: hoe gaat het met je?
Als je goed in je vel zit, ben je mentaal sterk genoeg voor je werk in de zorg. Maar soms gaat het wat minder goed met je. Hoe ontdek je dat? IZZ heeft samen met The Mental Move de Mentale gezondheidstest gemaakt. In tien korte vragen ontdek je hoe jij er mentaal voor staat. Je krijgt praktische tips en suggesties op welke manieren je hulp kunt vragen.
Bij The Mental Move werken we met stepped care. Je begint bijvoorbeeld met één gesprek, en als het nodig is, zet je er een stapje bij. Voor sommige mensen is het al genoeg om een boek te lezen of aan de slag te gaan met een werkboek. De Amerikaanse onderzoeker Kristen Neff heeft werkboeken met opdrachten geschreven over zelfcompassie. Zoals het Werkboek mindful zelfcompassie. Dat boek is een goede investering in jezelf.’
Heb je tips voor mensen met weinig zelfcompassie?
‘Laat ik vooropstellen: zelfcompassie moet geen nieuwe lat voor jezelf worden. ‘Nu moet ik altijd lief voor mezelf zijn.’ Doe dat alsjeblieft niet, daarmee maak je het alleen maar moeilijker. Zelfcompassie gaat er juist om dat je zelfkritiek en negatieve gedachtes ook accepteert. Die gaan hoe dan ook nog terugkomen, het gaat erom dat je weet hoe je ermee omgaat.
In de workshop zelfcompassie die ik geef, noem ik altijd drie elementen: ‘Zelfvriendelijkheid’, ‘gedeelde menselijkheid’ en ‘mindfulness’.
De eerste houdt in dat je warm bent voor jezelf. Bijvoorbeeld door letterlijk warmte op te zoeken: zet een kop thee, koop een verzwaringsdeken of vraag iemand van wie je houdt je vast te houden. Normaal adviseer ik een lekker warme douche of bad te nemen, maar dat is met de huidige energieprijzen misschien niet verstandig, haha. Een gedachteoefening die ook helpt: Wat zou je tegen een vriend(in) zeggen die met hetzelfde worstelt als jij?
‘Gedeelde menselijkheid’ houdt in dat je inziet dat je niet de enige bent die iets meemaakt. Iedereen maakt fouten. Een oefening is om je kwetsbaarheden eens te delen met iemand. En onder het laatste element, ‘mindfulness’, valt de bewustwording van je lichaam en je gevoelens. Dat je die opmerkt, zonder erover te oordelen. Bijvoorbeeld door yoga of meditatie.’
Voor sommige mensen betekent lief voor jezelf zijn misschien ook: lekker op de bank een serie bingewatchen met een zak chips.
‘Dat heeft dan weer niet zoveel met zelfcompassie te maken. Zelfcompassie is goed voor jezelf zorgen, dus ook voor je gezondheid. Soms betekent dat iets doen wat je op korte termijn minder leuk vindt, maar op lange termijn wel een positief effect heeft. Zoals sporten.’
Hoe is het eigenlijk met jouw zelfcompassie gesteld?
‘Inmiddels best goed. Als beginnend psycholoog was ik heel kritisch op mezelf. Als het niet zo goed ging met een cliënt, voelde ik me schuldig. In mijn vorige baan heb ik veel steun gehad aan mijn supervisor. Door haar ben ik me bewust geworden van mijn zelfkritiek en ben ik ermee aan de slag gegaan. Al blijft het lastig. Ook met dit interview heb ik een kritische stem in mijn hoofd: zeg ik geen stomme dingen? Of: wat weet ík nou? Maar ik wil niet vanuit die angst leven. Dat gun ik iedereen.’